Retro Walkwartier: Stoomkoekfabriek De Ster
Erfgoedspecialist bij Stadsarchief Oss
Waar de Carmelietenstraat en de Molenstraat elkaar raken, verrijst het Walkwartier. Dit is de plek van Vendet en later V&D, maar ook van Gelderse plunderaars, de vuurloze locomotief en de katholieke schuilkerk. Een plek vol verhalen dus. Stadshistoricus Jurgen Pigmans duikt in die kronieken in de rubriek Retro Walkwartier.
In deze editie vertelt Jurgen over Stoomkoekfabriek De Ster. De iconische pui van het fabriekspand komt namelijk terug in het ontwerp. Niet één, maar zelfs twee keer. De voorgevel was – dankzij de vele ronde vormen en sierlijke bogen – immers een markant symbool voor de Molenstraat. Zoals de nieuwbouw dat ook moet worden.
Erfgoedspecialist bij Stadsarchief Oss
Van origine margarine
“De gebroeders Ploegmakers waren sinds 1903 de eigenaren van Stoomkoekfabriek De Ster”, begint Jurgen zijn verhaal. “Maar zij lieten níet het pand aan de Molenstraat nummer 68 bouwen. Dat gebeurde dertien jaar eerder: in 1890 richtte Meijer van Leeuwen hier zijn nieuwe margarinefabriek op.”
Toentertijd was natuurboter niet aan te slepen, waardoor de kunstbotermarkt een vlucht nam. En daar wilde Van Leeuwen van profiteren. Het was nogal wiedes dat de Joodse ondernemer dit vanuit de Molenstraat deed, want hier was het station dichtbij. “Alleen op deze plek kon hij de concurrentiestrijd aangaan met botergiganten Jurgens en Van den Bergh.”
Van twee knechten naar vijfentwintig medewerkers
Pas in 1917, vier jaar nadat de margarinefabriek haar deuren sloot, werd de naam op de gevel aangepast. Vanaf dat moment gebruikten de gebroeders Ploegmakers de stoomketels om koek te maken. Blijkbaar waren hun lekkernijen behoorlijk in trek, want het was de tweede verhuizing in negen jaar tijd.
De broers begonnen met één oven en twee knechten in de Kerkstraat. Vijf jaar later verkasten ze naar de Monsterstraat, waar ze een dubbele heteluchtoven en deegmachines hadden, met tien knechten onder hun hoede. Aan de Molenstraat werkten vijfentwintig medewerkers met zes heteluchtovens. En alle grondstoffen werden hier machinaal verwerkt.
“Hoe groot ze uiteindelijk zijn geworden? Dat weet ik eerlijk gezegd niet”, bekent Jurgen. “Niet van het kaliber Peijnenburg of Bolletje, want dan was er vast meer bekend over de fabriek.”
‘Heerlijke gezonde spijs’
Wel zijn er foto’s uit de nalatenschap van stadsarchivaris Jan Cunen. Die laten onder meer zien dat koeketers konden deelnemen aan allerlei spaaracties. Ook blijkt een artikel zeer bruikbaar uit het tijdschrift Tussentijds van historische vereniging De Werkende Mens Oss. Dit vertelt welke koeksoorten vers uit de hete ovens kwamen. “Vruchtenkoek, gevulde kandijkoek, Non Plus Ultra, de beroemde honingontbijtkoek en Brabants Roem”, dicteert Jurgen. “Alle aangeprezen als ‘heerlijke gezonde spijs’.”
Erfgoedspecialist bij Stadsarchief Oss
Constructiebedrijf en een culturele functie
Wanneer de stoomketels van De Ster precies zijn gestopt met loeien, is niet bekend. Jurgen weet dat dit in elk geval na de Tweede Wereldoorlog was. “Later nog heeft constructiebedrijf Metinos in het pand gezeten”, vult hij aan. “En dáárna heeft de fabriek een culturele functie gekregen. Helaas raakte het gebouw in die hoedanigheid vervallen en werd het in 1983 gesloopt. Eeuwig zonde…”
